Odizm: İşiten Yanılgısı

Odizm, kişinin, işitme yeteneğine veya işiten biri gibi davranma yetisine dayanarak üstün olduğuna dair bir inançtır. Bu perspektifi destekleyenlere odist denir ve bu kişiler işiten, sağır veya işitme engelli olabilirler. Odizm terimi, Amerikalı iletişim ve dil araştırmacısı Tom L. Humphries tarafından 1975 yılında yayımlanmamış bir makalede sağır kişilere yönelik ayrımcılığı tanımlamak amacıyla ortaya atılmıştır.

Humphries'e göre, odizm, işiten kültürün dilindeki yeteneklerine göre sağır insanların zekasını ve başarısını sürekli olarak yargılayan kişiler şeklinde kendini gösterir. Sağır kültürün sınıf yapısında, en üstte yer alanların dili işiten kültürün dili olan ya da ona en yakın olanlar olduğunda belirginleşir. Ayrıca, sağır kişilerin, işiten insanların talep ettiği aynı standartları, davranışları ve değerleri diğer sağır kişilerden talep ederek baskıya katılmaları durumunda da ortaya çıkar.

Odizm kavramı, Amerikalı psikolog ve konuşma araştırmacısı Harlan L. Lane'in "Mask of Benevolence: Disabling the Deaf Community" (1992) adlı çalışmasıyla 1990'larda yeniden gündeme gelmiştir. Lane, odizmi işitenlerin sağır topluluğunu kontrol etme biçimi olarak tanımlamıştır. Bu düşünce, sağır kişiler için düzenlenen ortamların görsel uyarıcılardan yoksun olması ve işitenlere avantaj sağlamaya devam etmesi gerçeğiyle desteklenmiştir. Lane'in tanımı, işitme yeteneğinin tercih edildiği kurumsal odizm fikrini gündeme getirmiştir.

Humphries ve Lane'in odizm konusundaki katkıları, daha önce gizli olan düşünce ve inanç yapılarını görünür hale getirmeye yardımcı olmuştur. Kurumsal baskı, genellikle sağduyu olarak görülen uygulamalar şeklinde kendini gizlediği için doğal olarak tespit edilmesi zordur. Sağduyunun üretilmesi, yani işitmenin norm olarak kabul edilmesi, insan kimliğine dair temel sorulara kadar uzanan köklere sahiptir. Konuşmanın insan kimliği için temel olduğu düşüncesine dayanan metafizik odizm fikri, Amerikalı İngilizce profesörü Brenda Brueggemann ve Amerikalı sağır çalışmaları profesörü H-Dirksen L. Bauman'ın çalışmalarıyla 20. yüzyılın sonları ve 21. yüzyılın başlarında ortaya çıkmıştır. Brueggemann, metafizik odizmin dayandığı problemli kıyaslamayı şöyle belirlemiştir: "Dil insanidir; konuşma dildir; bu nedenle sağır insanlar insan değildir ve sağırlık bir sorundur." Ancak, işaret dillerinin dilbilgisel doğası ve nörolinguistik araştırmalar, her insanın konuşulan, işaret edilen veya yazılı dil aracılığıyla iletişim kurabileceğini öne sürer. Bu nedenle, konuşma insanlığın tek dili değildir.

Odizme yönelik farkındalık, sağır ve işiten topluluklarda artmıştır ve artık görsel öğrenme ihtiyaçlarına en uygun tam insan diline erişim sağlamak, dilsel bir azınlık için insan hakları ve onuru meselesi olarak kabul edilmektedir. Dolayısıyla, odizm etrafındaki söylem, sağır kişileri işiten kişilere dönüştürme çabalarını, hakim bir çoğunluğun elinde ciddi bir ayrımcılık ve baskı örneği olarak algılamayı sağlar.

Örneğin, işiten bireylerin sağır bireyleri konuşma ve dudak okuma terapilerine zorlaması, işaret dilini ve sağır kültürünü göz ardı etmesi de odizmin bir parçasıdır. Bu durum, sağır bireylerin kendi kimliklerini ve kültürlerini yaşamalarına engel olur ve onların stres altında kalmalarına neden olur. İşiten bireylerin, sağır bireylerin fikirlerini önemsememesi veya çalması, sağır bireylerin kendi fikirlerini dayatmalarına neden olur. "Normal olduğunu düşündüm, sağır görünmüyorsun" gibi ifadeler, işitme yeteneğini normallik ile eşanlamlı hale getiren odist düşüncenin yansımalarıdır. Bu mantığa göre sağır kişiler anormal ve yanlıştır. Ayrıca, "sağır görünmek" diye bir şey yoktur; bu, sağır bireylere yönelik önyargılı bir stereotiptir. "Sağır görünmüyorsun, hatta konuşabiliyorsun" ifadesi, sağırlıkla ilgili yanlış bir algının yeniden üretilmesidir. Birçok işitme engelli bireyler konuşabilir, ancak genellikle işaret dillerini tercih ederler. Bu bağlamda, sağır-dilsiz terimi veya sağır bir kişiyi dilsiz olarak adlandırmak da yanlıştır. "Zayıf sağır" ifadesi, birinin durumu iyi okuyamaması veya bir eylemin durum için uygun olmadığı zaman kullanılır. Bu, sağır kişilerin çevresinde ne olup bittiğinin farkında olmadığı veya bilmediği fikrini pekiştirir ki bu doğru değildir.

• Sağır Kişilerin Maruz Kaldığı Dilsel Ayrımcılık

Dilsel ayrımcılık, insanların iletişim biçimlerine göre yargılandığı ve ayrımcılığa uğradığı bir sosyal adaletsizlik türüdür. Bu ayrımcılık, bir kişinin kullandığı kelimeleri yanlış veya uygunsuz bulmanız, konuştuğu dile tam olarak hakim olamaması veya sadece sizin dilinizden farklı bir dilde iletişim kurması nedeniyle ortaya çıkabilir.

Türkiye'de, Türk İşaret Dili (TİD) kullanan sağır bireyler bu ayrımcılığı sıkça yaşamaktadır. Türkçe'ye yeterince hakim olamayan bu kişiler, genellikle aşağılanma, gülünç duruma düşürülme, yetersizlikle suçlanma ve aptalca görülme gibi olumsuz önyargılara maruz kalırlar. Bu dilsel ayrımcılık, sağır bireylerin yanı sıra diğer engelli bireyleri de etkiler. Toplumda, dilsel engellilikle ilgili kullanılan deyim ve ifadeler, farkında olmadan yaygın bir şekilde kullanılır ve genellikle bu ifadelerin arkasındaki gerçek anlamlar düşünülmez.

Bu tür ayrımcı ifadeler, günlük dilde neredeyse argo olarak yerleşmiş ve toplum tarafından benimsenmiştir. Ancak, bu tür ifadeler, sağır ve dil engelli bireylerin toplumsal kabulünü ve eşitliğini olumsuz yönde etkiler. Dilsel ayrımcılık, toplumda yaygın olan önyargıları ve yanlış anlamaları pekiştirir, bu da sağır bireylerin kendilerini ifade etmelerini ve sosyal hayata tam katılımlarını zorlaştırır. Bu nedenle, dilsel ayrımcılığın farkında olmak ve bu tür ayrımcı söylemleri dilimizden çıkarmak, daha kapsayıcı ve adil bir toplum için atılacak önemli bir adımdır.

Sonuç olarak, odizm, işiten toplumun sosyokültürel davranışlarının sağır bireyler üzerinde yarattığı baskıları ve bu baskıların nesilden nesile aktarılmasını eleştiren bir kavramdır. İşiten toplumun yapısal ve kültürel tutumları, sağır bireylerin toplumsal hayatta maruz kaldıkları dışlanmayı ve baskıyı artırır. Bu nedenle, sağır kültürünün ve işaret dilinin hor görülmesi, toplumun bilinçli bir şekilde değişmesi ve sağır bireylerin haklarının tanınması gerekliliğini vurgular.

Kaynaklar:

Tom L. Humphries'in Çalışması:

- Humphries, Tom L. (1975). The Modern Deaf Self: Conversations Between Deaf and Hearing People. Yayımlanmamış makale. (Bu çalışma yayımlanmamış olduğu için çevrimiçi erişim mümkün değildir.)

Harlan L. Lane'in Çalışması:

- Lane, Harlan L. (1992). Mask of Benevolence: Disabling the Deaf Community. New York: Alfred A. Knopf. ISBN 978-0679414506. [Daha fazla bilgi için bağlantı](https://www.amazon.com/Mask-Benevolence-Disabling-Deaf-Community/dp/0679414506)

Brenda Jo Brueggemann'in Çalışması:

- Brueggemann, Brenda Jo. (1999). Lend Me Your Ear: Rhetorical Constructions of Deafness. Washington, D.C.: Gallaudet University Press. ISBN 978-1563680838. [Daha fazla bilgi için bağlantı](https://www.gallaudet.edu/gallaudet-university-press/bookstore/)

H-Dirksen L. Bauman'ın Çalışması:

- Bauman, H-Dirksen L. (2008). Open Your Eyes: Deaf Studies Talking. Minneapolis: University of Minnesota Press. ISBN 978-0816646183. [Daha fazla bilgi için bağlantı](https://www.upress.umn.edu/book-division/books/open-your-eyes)

Nörolinguistik Araştırmalar ve İşaret Dillerinin Dilbilgisel Doğası Üzerine Çalışmalar:

- Emmorey, Karen. (2002). Language, Cognition, and the Brain: Insights from Sign Language Research. Mahwah, NJ: Lawrence Erlbaum Associates. ISBN 978-0805838921. [Daha fazla bilgi için bağlantı](https://www.routledge.com/Language-Cognition-and-the-Brain-Insights-from-Sign-Language-Research/Emmorey/p/book/9780805838921)

- Petitto, Laura Ann, and Bellugi, Ursula. (2001). "Brain and Language Relationships in Bilingual Sign and Spoken Language Users". Cognition, 79(2), 1-48. [Makalenin tam metnine erişmek için bağlantı](https://www.sciencedirect.com/science/article/pii/S0010027701001687)